O mieście
Katowice w świadomości mieszkańców Polski najczęściej kojarzone są z węglem, kopalniami, hutami i innymi gałęziami przemysłu ciężkiego. Uznaje się je za miasto stosunkowo młode, a czasem – bardzo niesłusznie – określa się je mianem miasta „bez historii”. Przyznane w 1865 r. prawa miejskie nie były początkiem historii Katowic, lecz ważnym epizodem, który je radykalnie zmienił. Początki Katowic datuje się na koniec XVI wieku, a niektóre dzielnice miasta posiadają rodowód średniowieczny (XIII i XIV wiek; np. Dąb – 1299 r., Dąbrówka Mała – 1340 r., Bogucice, Szopienice i Załęże – 1360 r.). Wiek XIX to czas radykalnych przemian, uprzemysłowienia, gwałtownego rozwoju urbanistycznego i demograficznego. Wiejski krajobraz Górnego Śląska przekształcił się w zagłębie przemysłowe wschodnich Prus (później – zjednoczonego Cesarstwa Niemieckiego). Rozwijały się także miejscowości wokół Katowic – dzisiejsze dzielnice miasta. Posiadały oficjalne statusy wiejskich gmin, choć z wsiami miały już niewiele wspólnego. Z czasem – przez cały XX wiek – coraz większa ilość tych miejscowości była wchłaniania przez Katowice i stawała się ich dzielnicami.
Tereny Katowic i Górnego Śląska przez kilkaset lat były terenami pogranicznymi. Od czasów rozbicia dzielnicowego w XII wieku coraz bardziej ciążyły w kierunku Czech, które od XVI wieku przeszły pod panowanie austriackich Habsburgów. Z kolei po wojnach śląskich w połowie XVIII wieku Śląsk znalazł się w państwie pruskim (od 1871 r. – w zjednoczonych Niemczech). Okres 1919–1922 to czas powstań śląskich i plebiscytu, a więc walki o przynależność państwową. W dwudziestoleciu międzywojennym zniknęła granica Cesarstwa Niemieckiego z Imperium Rosyjskim na Brynicy, ale pojawiła się nowa – polsko-niemiecka, znajdująca się kilka kilometrów na zachód od Katowic. Podział Górnego Śląska od 1922 r. był bardzo widoczny – np. Chorzów i Katowice znalazły się po stronie polskiej, a Gliwice i Bytom – po stronie niemieckiej.
Pocztówki historyczne
Katowice wybrano na stolicę nowej jednostki administracyjnej czyli województwa śląskiego. Były one największym ośrodkiem miejskim po wschodniej stronie nowo wyznaczonej granicy (na stolicę województwa pierwotnie planowano m.in. Bytom, który ostatecznie przypadł Niemcom). W Katowicach ulokowano nowe polskie władze, m.in. Sejm Śląski, Śląską Radę Wojewódzką i Urząd Wojewódzki Śląski. Miasto stało się także siedzibą wielu nowo utworzonych instytucji publicznych. W Katowicach rezydował także starostwa powiatu katowickiego, a zarząd nad miastem przypadł prezydentowi i radzie miejskiej. Utworzono osobną Policję Województwa Śląskiego. W okresie międzywojennym nastąpił znaczny rozwój urbanistyczny miasta. Powstała nowa dzielnica administracyjna po południowej stronie linii kolejowej, z reprezentacyjnymi gmachami publicznymi (m.in. Sejmu Śląskiego i Muzeum Śląskiego). W 1924 r. nastąpiło włączenie do miasta dotąd osobnych miejscowości: Dębu, Załęża, Ligoty i Bogucic z Zawodziem. Powstawały osiedla dla urzędników (Ligota) oraz kolonie robotnicze, nowe obiekty kulturalne i sakralne. W 1925 r. powstała diecezja śląska z siedzibą w Katowicach, na potrzeby której rozpoczęto budowę katedry. Władze wojewódzkie były mecenasem kultury i nauki. Z inicjatywy wojewody Michała Grażyńskiego utworzono w Katowicach m.in. Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe oraz Instytut Pedagogiczny, określane mianem kuźni śląskich kadr.
II wojna światowa przyniosła zmiany w strukturze ludnościowej, a okres PRL przyczynił się do wielu zmian architektonicznych (nie zawsze właściwych, a często niszczących starą historyczną zabudowę, zastępowaną nowymi obiektami o wątpliwej wartości).
Następował rozwój administracyjny Katowic, które poszerzały swoje granice wielokrotnie: w 1924 r., 1951 r. (włączenie Kokocińca i Panewnik), 1960 r. i 1975 r. Do Katowic włączono nawet osobne miasta: Szopienice (1960 r.) oraz Murcki i Kostuchnę (1975 r.). Wielu mieszkańców do dziś pamięta, że ich dzielnice były niegdyś osobnymi bytami administracyjnymi. Od 1999 r. miasto jest stolicą województwa śląskiego.
Trudna historia Górnego Śląska przekłada się na wizerunek współczesnych miast tego regionu – zwłaszcza Katowic. Obok siebie stoją mieszczańskie kamienice z przełomu XIX i XX wieku, modernistyczne gmachy administracyjne okresu II RP oraz socjalistyczna postmoderna i blokowiska z wielkiej płyty. Wiele z tych obiektów istniało przez kilkadziesiąt lat, a dziś możemy je odnaleźć tylko na starych pocztówkach, fotografiach i planach. Są także obecne w pamięci mieszkańców miasta, wspominających Katowice, których już nie ma.
Ostatnio aktualizowane przez: Przemysław Rusek