Kokociniec ma 50 lat. Historia osiedla, które wyrosło z lasu, potoku i wspólnoty

Rok 2025 zapisał się w historii Kokocińca jako czas szczególny – osiedle obchodziło 50-lecie swojego istnienia. Jubileusz stał się okazją nie tylko do wspomnień, ale także do pokazania drogi, jaką przeszła ta część Katowic: od terenów pól i lasów, przez pierwsze bloki i stopniową rozbudowę, aż po dojrzałą, aktywną wspólnotę mieszkańców, którzy potrafią działać razem i mówić własnym głosem.

Zanim powstało osiedle – ziemie Kokocińca sprzed bloków

Zanim pojawiła się zabudowa mieszkaniowa, teren Kokocińca miał charakter pogranicza wsi, lasu i przemysłu, historycznie związanego z Ligotą i Panewnikami. Krajobraz tworzyły łąki, pola, fragmenty lasów oraz potok Kokociniec, który przez wieki wyznaczał naturalny rytm tego miejsca. Już w XVII wieku funkcjonowała tu kuźnica, a przez kolejne dekady obszar pozostawał słabo zurbanizowany. Przełomem było włączenie Ligoty i Panewnik do Katowic w 1951 roku, co umożliwiło planowanie nowej zabudowy mieszkaniowej.

Decyzja o budowie – odpowiedź na potrzeby lat 70.

W latach 60. i 70. XX wieku Katowice zmagały się z deficytem mieszkań. Budowa Kokocińca była odpowiedzią na te potrzeby. Mimo trudnych warunków geologicznych zaplanowano osiedle z dużą ilością zieleni i przestrzeni wspólnych. To właśnie te decyzje urbanistyczne sprawiły, że Kokociniec do dziś zachował kameralny, zielony charakter, który mieszkańcy konsekwentnie starają się chronić.

Początki osiedla – pierwsze bloki i głos pierwszych mieszkańców

Pierwsze bloki na Kokocińcu oddawano do użytku etapami w pierwszej połowie lat 70. Jednym z najwcześniej wybudowanych budynków był blok przy ul. Kruczej 80, nazywany przez mieszkańców „pierwszą setką”.

Emocje towarzyszące pierwszym lokatorom oddaje wspomnienie Państwa Jana i Krystyny Kamińskich. Pan Jan Kamiński był bardzo aktywnym społecznie mieszkańcem osiedla, zaangażowanym w sprawy sąsiedzkie od pierwszych lat jego istnienia. Przywoływana wypowiedź ma dziś wymiar zachowanego rodzinnego i lokalnego świadectwa początków Kokocińca:

„Myśmy wprowadzali się do bloku 10 marca 1975 roku. Pamiętam dokładnie ten dzień, bo żona miała wtedy wypłatę. Dostaliśmy przydział na M3. Weszliśmy do mieszkania i to był szok. Duże pokoje, balkon i… kibel w mieszkaniu!” — Jan i Krystyna Kamińscy

Dla wielu rodzin przeprowadzka na Kokociniec oznaczała realną poprawę warunków życia i początek nowego etapu.

Nieformalny samorząd – wspólnota od pierwszych lat

Już w pierwszych latach istnienia osiedla zawiązał się nieformalny samorząd osiedlowy, działający w nieistniejącym dziś baraku przy skrzyżowaniu ul. Józefa Wybickiego i Kruczej.

„Pisząc o początkach powstawania osiedla należy wspomnieć o tym, że już wtedy zawiązał się nieformalny Samorząd osiedlowy składający się z kilkunastu mieszkańców i miał swoją siedzibę w nieistniejącym baraku na skrzyżowaniu ulicy Wibickiego i Kruczej. Samorząd współpracował z Dyrekcją Kopalni i Działem Administracji wskazując na najpilniejsze potrzeby do zrealizowania dla polepszenia bytu mieszkańców.
— Zbigniew Fruń

W działania na rzecz osiedla angażowali się zarówno mieszkańcy, którzy dostali mieszkania wcześniej, jak i nowo przybyli pracownicy kopalni – często młodzi ludzie, którzy dopiero tu budowali swoje życie.

„Wszyscy starali się zmienić i poprawić otoczenie osiedla które w tamtym czasie nie wyglądało zbyt ciekawie. Wspólnymi siłami posadzono kilkadziesiąt drzew, posadzono żywopłoty wzdłuż budynków oraz zbudowano kort tenisowy, boisko piłkarskie oraz krąg taneczny które do dziś są używane do celów rekreacyjno–sportowych i kulturalnych. — Zbigniew Fruń

„To wszystko co wtedy zostało zrobione i o co do dziś dbamy służy mieszkańcom naszego osiedla bo to do czego się przyczyniliśmy bardziej szanujemy.”— Zbigniew Fruń

Rozbudowa osiedla – bloki, domy i Sadyba

Na przełomie lat 70. i 80. Kokociniec wszedł w etap intensywnej rozbudowy. W latach 1980–1982 po północnej stronie potoku Kokociniec powstało siedem 11-kondygnacyjnych wieżowców, znanych do dziś jako „niebieskie bloki”. W kolejnych latach wzniesiono pięć następnych wieżowców w rejonie ulic Kijowskiej i Płochy – określanych przez mieszkańców jako „pomarańczowe” lub „brązowe”. To właśnie ten okres ukształtował tzw. wysoki Kokociniec.

Już na etapie budowy pojawiały się obawy o stabilność konstrukcji. Podłoże, na którym realizowano inwestycję, charakteryzowało się trudnymi warunkami geologicznymi – występowała tu m.in. kurzawka, co z perspektywy lat potwierdziło skalę wyzwań, z jakimi musieli mierzyć się projektanci i wykonawcy.

Równolegle Kokociniec rozwijał się także w innej formie zabudowy. W 1979 roku rozpoczęto budowę domów jednorodzinnych w rejonie ulic Kruczej i Wybickiego. W kolejnych latach ukształtowało się również sąsiednie osiedle Sadyba – jako naturalne dopełnienie mieszkaniowego charakteru tej części Ligoty-Panewnik.

Dziś Kokociniec i Sadyba funkcjonują obok siebie jako powiązane sąsiedztwa – zbliżone w codziennych potrzebach, historii i wspólnej trosce o przestrzeń publiczną oraz jakość życia mieszkańców.

Kokociniec i sport – mieszkańcy, którzy zapisali się w historii

Kokociniec był i pozostaje miejscem związanym także ze sportem wyczynowym. Na osiedlu mieszkali sportowcy, którzy reprezentowali Polskę i region na arenie międzynarodowej, a swoje codzienne życie łączyli z tym właśnie miejscem.

Jednym z najbardziej znanych sportowców związanych z Kokocińcem był Leszek Błażyński – wybitny polski bokser, dwukrotny brązowy medalista olimpijski w boksie w wadze muszej (Monachium 1972, Montreal 1976) oraz złoty medalista Mistrzostw Europy w Halle w 1977 roku. Po przeprowadzce na Górny Śląsk pod koniec lat 60. zdobywał liczne tytuły mistrzowskie, a Kokociniec był jednym z miejsc jego codziennego życia.

Na osiedlu mieszka również Antoni Papierski (ur. 1949 r.) – bokser, uznawany za najlepszego pięściarza w wadze papierowej, który przez lata reprezentował wysoki poziom sportowy.

Głos kolejnego pokolenia – pamięć i tożsamość miejsca

O znaczeniu Kokocińca jako miejsca dorastania i budowania relacji opowiada Iwona Kubiak:

„Mam niewiele więcej lat niż nasze osiedle. Pomimo że od dawna tu nie mieszkam, regularnie bywam na Kokocińcu, bo moja mama i brat wciąż tu mieszkają. Całe dzieciństwo i lata nastoletnie spędziłam na osiedlu – biegając po ‘dworze’, znając każdy zakątek ‘małego lasku’ i bawiąc się za garażami. Najbardziej czekaliśmy na festyny z orkiestrą górniczą i konkursami dla dzieci. Myślę, że wtedy stanowiliśmy prawdziwą społeczność.” — Iwona Kubiak

„Na archiwalnych zdjęciach udostępnionych przez mieszkańców widać, jak bardzo żyło wtedy osiedle. Turnieje piłkarskie organizowane przez mieszkańców w latach 80. i 90. były czymś naturalnym – grali dorośli i młodsi, a wokół zawsze byli kibice. Bardzo dziękuję za udostępnienie tych fotografii i podzielenie się wspomnieniami, bo pokazują one czas prawdziwej sąsiedzkiej bliskości.”– dodaje Dorota Żywica

Edukacja i zaplecze społeczne

Istotnym elementem rozwoju Kokocińca było także stworzenie stabilnego zaplecza edukacyjnego i społecznego. W 1995 roku oddano do użytku Szkołę Podstawową nr 67 z Oddziałami Integracyjnymi im. Komisji Edukacji Narodowej.

Szkoła od lat pełni nie tylko funkcję edukacyjną, ale także ważną rolę społeczną i integracyjną. Jest miejscem codziennych spotkań dzieci, rodziców i nauczycieli, a także przestrzenią budowania relacji sąsiedzkich i lokalnej tożsamości. Jej obecność znacząco wpłynęła na komfort życia rodzin mieszkających na Kokocińcu oraz w sąsiednich częściach Ligoty i Panewnik.

Wspólnoty mieszkaniowe i nowy etap odpowiedzialności

Po transformacji ustrojowej rozpoczął się na Kokocińcu proces stopniowego wyodrębniania wspólnot mieszkaniowych, który wzmocnił poczucie odpowiedzialności mieszkańców za budynki, ich otoczenie oraz wspólną przestrzeń. Był to kolejny etap dojrzewania osiedla – od zarządzania centralnego do bardziej lokalnego i wspólnotowego modelu współdecydowania.

Obecnie na terenie osiedla funkcjonuje kilka wspólnot mieszkaniowych, w tym:

• Wspólnota Mieszkaniowa „Pod Lasem” – obejmująca nieruchomości przy ul. Kruczej 80 i 82,
• Wspólnota Mieszkaniowa „Śląsk” – obejmująca zabudowę przy ul. Kijowskiej 95,
• Wspólnota Mieszkaniowa Kijowska 73 – obejmująca budynki przy ul. Kijowskiej 73,
• Wspólnota Mieszkaniowa Krucza 74–76 – obejmująca zabudowę przy ul. Kruczej 74 i 76.

Część zasobów pozostaje jednocześnie w strukturach zarządzanych przez Śląsko-Dąbrowską Spółkę Mieszkaniową, co tworzy zróżnicowaną, ale spójną strukturę osiedla. Taki model sprzyja zarówno dbałości o budynki, jak i większemu zaangażowaniu mieszkańców w sprawy lokalne.

Nowe sąsiedztwo – Osiedle Franciszkańskie

W ostatnich latach zmieniało się również najbliższe otoczenie Kokocińca. Po sąsiedzku powstało Osiedle Franciszkańskie – nowoczesne osiedle mieszkaniowe realizowane etapami w latach 2014–2022.

Nowa zabudowa wprowadziła do tej części dzielnicy nowych mieszkańców, a wraz z nimi nowe potrzeby i wyzwania infrastrukturalne – związane z komunikacją, zielenią, przestrzenią wspólną i usługami publicznymi. Sąsiedztwo starszego Kokocińca i nowej zabudowy pokazuje, jak w jednej przestrzeni spotykają się różne etapy rozwoju miasta, wymagające dialogu, współpracy i odpowiedzialnego planowania przyszłości.

Od wspólnot do inicjatywy – mieszkańcy mówią własnym głosem

Naturalnym rozwinięciem wcześniejszych działań była Inicjatywa Mieszkańców Osiedli Kokociniec i Sadyba, powołana w 2016 roku. Jest to grupa nieformalna, oparta na społecznym zaangażowaniu mieszkańców. Stała się przestrzenią integracji, dialogu i współpracy oraz narzędziem artykułowania realnych potrzeb lokalnej społeczności – od spraw związanych z zielenią i przestrzenią publiczną po jakość życia i kierunki rozwoju.

Działania Inicjatywy zostały zauważone także poza Kokocińcem – w 2023 roku grupa (we współpracy z Miastem Katowice) otrzymała nominację do nagrody „Super Samorząd” w ramach ogólnopolskiej akcji Masz Głos, m.in. za działania dotyczące uporządkowania i ochrony Doliny Potoku Kokociniec.

Inicjatywa współpracuje z lokalnymi radnymi, instytucjami i jednostkami miejskimi, stowarzyszeniami oraz organizacjami społecznymi. Mieszkańcy regularnie zgłaszają projekty do Budżetu Obywatelskiego, Zielonego Budżetu oraz realizują działania w ramach Inicjatywy Lokalnej, pokazując, że oddolna aktywność może realnie wpływać na kształt najbliższego otoczenia.

Jubileusz w działaniu – bieg, drzewko i spotkania

Rok jubileuszowy miał wyraźny wymiar praktyczny i wspólnotowy. Obchody 50-lecia nie ograniczyły się do symbolicznych gestów, ale stały się pretekstem do realnych spotkań i działań, które integrowały mieszkańców różnych pokoleń i części osiedla.

10 maja 2025 roku odbyła się IV edycja Biegu na Kokocińcu w Lasach Panewnickich. Wydarzenie połączyło sport i rekreację z sąsiedzką integracją – na trasach leśnych spotkali się zarówno doświadczeni biegacze, jak i mieszkańcy, którzy potraktowali udział jako okazję do aktywnego spędzenia czasu i wspólnego świętowania jubileuszu w bliskim kontakcie z naturą.

Kolejnym ważnym momentem jubileuszowego roku było wspólne posadzenie jubileuszowego drzewka 6 lipca 2025 roku. Ten symboliczny gest stał się wyrazem troski o wspólne miejsce, ciągłości lokalnej historii oraz odpowiedzialności za przyszłe pokolenia. Drzewko, posadzone wspólnymi siłami mieszkańców, stało się trwałym i żywym znakiem jubileuszu.

Obchody 50-lecia domknął Koncert Świąteczny, który odbył się 14 grudnia na boisku pomiędzy ul. Kruczą a ul. Kijowską. Świąteczna muzyka, życzenia płynące ze sceny oraz sąsiedzkie rozmowy stworzyły ciepłą, wspólnotową atmosferę i stały się symbolicznym podsumowaniem roku pełnego wspólnych działań – pokazując, że Kokociniec potrafi być wspólnotą przez cały rok, niezależnie od pory i pogody.

Kokociniec dziś

Pięćdziesiąt lat historii Kokocińca to droga od dawnych pól i potoku, przez pierwsze bloki, domy jednorodzinne i osiedle Sadyba, po współczesne sąsiedztwa i dojrzałą, aktywną społeczność. To także historia stopniowych zmian — urbanistycznych, społecznych i pokoleniowych — które ukształtowały charakter tego miejsca.

Jubileusz 2025 roku pokazał, że największą wartością Kokocińca nie są wyłącznie budynki czy infrastruktura, ale ludzie: ich pamięć miejsca, odpowiedzialność za wspólną przestrzeń oraz gotowość do współdziałania. To dzięki nim osiedle zachowuje swój kameralny charakter, a jednocześnie potrafi reagować na nowe wyzwania i zmieniające się potrzeby kolejnych pokoleń mieszkańców.

Słowo, obraz i pamięć – 5 lat serwisu Kokociniec.pl

Integralną częścią działań Inicjatywy Mieszkańców Osiedli Kokociniec i Sadyba stał się również lokalny serwis informacyjny www.kokociniec.pl, który w 2025 roku obchodzi swoje 5-lecie. Strona od początku pełni rolę przestrzeni do dokumentowania historii osiedla, relacjonowania bieżących wydarzeń, inicjatyw społecznych oraz głosu mieszkańców.

Serwis stał się cyfrową kroniką Kokocińca i Sadyby – miejscem, w którym spotykają się przeszłość i teraźniejszość, archiwalne wspomnienia i współczesne działania. Jego rozwój pokazuje, że lokalna wspólnota potrafi nie tylko działać, ale także opowiadać o sobie własnym językiem, dbając o pamięć miejsca i transparentną komunikację.

Więcej archiwalnych zdjęć: Inicjatywa Mieszkańców Osiedli Kokociniec i Sadyba

Źródła:

Relacje i wspomnienia mieszkańców:

• Jan i Krystyna Kamińscy – pierwsi mieszkańcy osiedla Kokociniec
• Zbigniew Fruń – mieszkaniec, współtwórca nieformalnego samorządu osiedlowego
• Iwona Kubiak – mieszkanka związana z osiedlem od dzieciństwa

Materiały lokalne i archiwalne:

• Serwis Kokociniec.pl – materiały redakcyjne, opracowania własne, archiwum lokalne
• Rozmowy i konsultacje z mieszkańcami Osiedla Kokociniec i Sadyba
• Źródła instytucjonalne i informacyjne:
• WKATOWICACH.eu – artykuł o nominacji do nagrody „Super Samorząd” w ramach akcji Masz Głos (2023)
• Masz Głos – informacje o programie i nagrodzie „Super Samorząd”
• Śląsko-Dąbrowska Spółka Mieszkaniowa – informacje o zarządzaniu zasobami mieszkaniowymi
• Źródła ogólnodostępne (kontekst historyczny i urbanistyczny):
• Wikipedia – hasła: Kokociniec, Ligota-Panewniki, Osiedle Franciszkańskie
• Informacje Urzędu Miasta Katowice dotyczące rozwoju dzielnicy Ligota-Panewniki

Zdjęcia wykorzystane w artykule pochodzą z archiwów prywatnych mieszkańców Kokocińca, a także z materiałów dostępnych na stronach i w zasobach Stowarzyszenia W Kręgu Natury, WKATOWICACH.eu oraz ze zbiorów Tomasza Maśnicy. Część fotografii pochodzi również z archiwum własnego autorki tekstu – Doroty Żywicy.